Yas kişinin sevdiği veya yakın olduğu birisinin ölümü veya kaybı nedeniyle
oluşan doğal bir tepkidir. Yas tutmayı yalnızca ölüm ya da boşanma gibi
büyük kayıplara bir yanıt gibi düşünme eğilimimiz vardır. Oysa yas herhangi
bir yitim ya da ayrılığa verilen psikolojik yanıttır. Yitirilen şey anısı olan bir
küpe , bir umut, bir dostluk, bir sevgili olabilir.Kaybedilen kişiyle olan ilişkiye
göre değişkenlik gösterebilmekle birlikte yas süreci dört temel evreden
oluşmaktadır:
Yasın Evreleri
1.evre ŞOK : Birkaç saat-birkaç hafta arasında değişebilen bu evrede kişi
kaybın gerçekliğini kavramakta zorlanır. Yaşadıkları karşısında şaşkın, donuk,
tepkisiz olabilir, boşluk ve gerçekdışılık duyguları yaşayabilir. Bu dönemde
hatırlamada güçlükler, bedensel belirtiler görülebilir.
2.evre İNKAR : Kişi kaybın acısını giderek daha fazla hisseder, yoğun üzüntü
ve özlem duyguları yaşar, kaybedilen kişiyi arar, ağlamalar olur. Öfke,
huzursuzluk, korku ve heyecan, konsantrasyon güçlüğü, ilgi duyulan ve keyif
alınan şeylere yönelik isteksizlik görülebilir. Zihin ölen kişiyle ve ölümle
meşguldür. Bu evre günler-haftalar boyu devam edebilir.
3.evre DEPRESYON : Kaybın geri dönmeyeceği gerçeğinin giderek fark
edilmesiyle ümitsizlik ve çaresizlik duyguları ortaya çıkar, buna bağlı olarak
yorgunluk-bitkinlik, isteksizlik ve ilgi kaybı ön plandadır.
4.evre ÇIKIŞ : Aylar içinde ölümün kesinliğinin ve sonuçlarının
kabullenilmesiyle kişinin özlem ve üzüntü duygularının yoğunluğu giderek
azalır. Kaybedilen kişinin anıları yitirilmemekle birlikte, kişi kayıptan önceki
haline döner, yaşamını yeniden düzenler, geleceğe dair umutlar ve hayaller
yeniden kazanılır.
Yas belirtileri
Bedensel tepkiler: Baş ağrısı, göğüs ağrısı ve göğüste sıkışma hissi, boğazda
düğümlenme, yutkunma güçlüğü, açlık hissi, bulantı, kusma, kabızlık veya
ishal, nefes darlığı, çarpıntı, adet düzensizlikleri, kaslarda seyirme, gerginlik
ve kasılmalar, uyku düzensizlikleri, iştah değişiklikleri, halsizlik ve yorgunluk
Duygusal tepkiler: inkar üzüntü, ağlama, özlem, öfke, sıkıntı, güvensizlik,
tedirginlik, aklını yitireceği-delireceği korkusu, hayata karşı ilgi ve istek kaybı,
hiçbir şeyden zevk alamama, hiçbir duygu hissedememe, geleceğe dair
umutsuzluk ve karamsarlık, yalnızlık, çaresizlik.
Ruhsal tepkiler: Ölen kişinin hala yaşadığını, var olduğunu hissetme, sesini
duyma, hayalini görme, hayat ve ölüm kavramlarını sorgulama
Bilişsel tepkiler: Sürekli ölümü düşünmeye engel olamama, kendini suçlama,
kendine kızma, pişmanlık, kayıp anını tekrar tekrar hatırlama, hatta çok canlı
bir biçimde yaşama,
Davranışsal tepkiler: Amaçsız bir aşırı hareketlilik, kendini tamamen
başkalarına yardıma adayarak kaybın acısından kaçınma, insanlardan
uzaklaşma ve görüşmek istememe, kaybedilen kişinin eşyalarına, bulunduğu
yerlere aşırı yönelme veya bunlardan uzak durmaya çalışma, mezara sık
gitme veya gidememe, alkol ve/veya ilaç kullanma, cinsellikle ilgili
değişiklikler.
Yaslı kişiler için öneriler ve dikkat edilmesi gerekenler
1.Beslenme, barınma, giyinme gibi temel gereksinimlerin karşılanması ve
uyku düzeninin sağlanması.
2.Kendini güvende hissedeceği bir ortamın oluşturulması.
3.Kaybın gerçekliğini fark etmesi ve kabullenebilmesine yardımcı olmak için
kişi hakkında konuşmasını cesaretlendirmek.
4.Kayıptan doğan üzüntü, acı, sıkıntı, öfke, çaresizlik gibi duygularını dile
getirmesine izin vermek.
5.Acıyı azaltmak için söylenen “Güçlü olmalısın”, “Hayat devam ediyor, “gibi
sözlerden kaçınmak, bunun yerine yaşanan duyguları içtenlikle anlamaya ve
paylaşmaya çalışmak.
6.Yaslı kişiyle konuşurken “Oğlunuz nasıl bir insandı” gibi di’li geçmiş zaman
kullanmak).
7.Kültürü ve inancı doğrultusunda cenaze ve yasla ilgili törenleri
yapabilmesine yardımcı olmak.
8.Kaybedilen kişi olmaksızın yaşayabilmek ve bağımsız kararlar alabilmek
için var olan sorunları belirlemek, farklı seçenekleri konuşmak, baş etme
yollarını öğrenmesinde yardımcı olmak,
9.Yaşamıyla ilgili önemli değişikliklerin ve ani ve iyi düşünülmemiş kararların
(örneğin taşınmak, işini veya şehir değiştirmek gibi) belli bir süreliğine askıya
almak
10.Aile, arkadaş, komşu gibi sosyal destek verebilecek kişilerle temasını
güçlendirmek, gerekirse destek gruplarına ve ruh sağlığı hizmeti veren kişi
ve/veya kurumlara yönlendirmek.
11.Yas sürecindeki olumlu etkileri dikkate alınarak çalışma yaşamına
yönlendirmek, öğrencileri okula devam etmeleri için desteklemek,
çalışmayanları, yaşlıları ve ev kadınlarını yeni ilgi ve uğraşı alanları bulmaları
için teşvik etmek.
12.Yas sürecini ve tepkilerini tanımak, yasın zaman ve emek gerektiren bir
süreç olduğunu bilmek.
13.Yasın kişiden kişiye değişebilen bir süreç olduğunu bilmek, bireysel
farklılıklara (örneğin aynı ailenin üyelerinin farklı şekilde tepki verebileceği)
fırsat vermek.
14.Alkol ve/veya uyuşturucu madde kullanımı, kayıpla ilgili yerlerden kaçınma
gibi baş etme yöntemlerini ele almak ve kişiyle bunları konuşmak.
15.Yas sürecinin belirtilerin şiddetli olduğu, beklenenden uzun sürdüğü,
kişinin günlük yaşamını, ilişkilerini etkilediği durumlarda psikiyatri uzmanına
yönlendirmek.
16.Ölümün ardından ortaya çıkabilecek ruhsal bozukluklar (depresyon, kaygı
bozukluğu, intihar düşünceleri ve girişimleri gibi) konusunda dikkatli olmak ve
psikiyatri uzmanına yönlendirmek
Tags: YAS, BUKETERYONUCU, psikiyatrist. bayan
